Het leven heeft zin!
Over de vraag wat de zin van het leven is wordt al eeuwenlang gefilosofeerd. Zoals zoveel interessante vragen is ook dit echter een vraag waar je niet moet streven naar het verkrijgen van een sluitend antwoord. Desalniettemin denk ik dat het bewust, dan wel onbewust, nadenken over en stilstaan bij dergelijke vragen gezond is en een meerwaarde kan zijn voor jouw kijk op de wereld. In de dynamiek van deze tijd heb ik het idee dat dit, soms zelfs in overvloed, ook steeds meer gebeurt. Hoewel de Nederlandse bevolking tot de gelukkigste van de wereld behoort, heb ik de indruk dat mensen zich steeds meer zorgen maken. Is mijn studie wel de juiste keuze geweest? Zal hetgeen ik nu doe mij uiteindelijk bieden waar ik later naar verlang? Heb ik mijn financiën wel op orde? Moet ik niet aan een relatie beginnen? We lijken steeds meer geobsedeerd te zijn door de must van het leven van een ‘zinnig leven’, wat dit ook moge zijn. In het verlengde hiervan lijkt men ook steeds meer behoefte te hebben de vraag naar de zin van het leven te kunnen verkennen.
“Er is geen keuze zonder verlies.”
Tot deze conclusie kwamen ook de heren Matthijs van Nieuwkerk en Fokke Obbema (Volkskrant-journalist en schrijver). Laatstgenoemde heeft vanaf oktober 2018 een veertigtal prikkelende gesprekken gepubliceerd met zeer uiteenlopende gesprekspartners. De eerste vraag luidde telkens: ‘Wat is de zin van ons leven?’ Ook kwam hij aan de DWDD-tafel met een interessante verklaring voor de oplopende belangstelling en het stijgende verlangen naar de zin van het leven. De maatschappij levert volgens Fokkema tegenwoordig nog maar weinig houvast. Religie is grotendeels weggevallen, de gedeelde normen en waarden eroderen en we leven in een individualistische samenleving. Niet dat dit per definitie een negatieve ontwikkeling is, maar het vergroot wel de roep om houvast. De ruimte om je eigen leven in te richten en vorm te geven is namelijk enorm geworden. In de dynamische wereld waarin we leven kan het gebrek aan houvast een gevoel van onrust teweegbrengen. Nu ikzelf in het intermezzo tussen het studerende leven en het leven op de arbeidsmarkt zit, ben ik dit gevoel van onrust en gebrek aan houvast ook zelf meer gaan ervaren. Want, zoals psychiater Jan Mokkenstrom mooi verwoordt: “Er is geen keuze zonder verlies.” Ik denk dat dit gegeven de oorzaak is van de onrust die ik, en velen met mij, voelen. Men houdt er niet van dingen op te geven of los te laten. Men houdt er niet van keuzes te moeten maken.
“Hoewel het zoeken naar een antwoord op de vraag wat de zin van leven is je leven kan verrijken, moet men niet de illusie hebben dat daadwerkelijk een antwoord zal worden gevonden.”
Hoewel het zoeken naar een antwoord op de vraag wat de zin van het leven is je leven kan verrijken, moet men niet de illusie hebben dat ook daadwerkelijk een antwoord zal worden gevonden. Of zoals Mokkenstrom zegt: “De zin is het zoeken naar het antwoord op die vraag.” De jonge Finse filosoof Frank Martela stelt voor de aandacht te verleggen van ‘de zin van het leven’ naar de ervaring van ‘zin’ in je eigen leven. Hier horen ieders eigen hoogstpersoonlijke antwoorden en betekenissen bij. Martela baseert zich hierbij op de zelfbeschikkingstheorie van Edward Deci en Richard Ryan. Deze draait om drie psychologische basisbehoeften: verbondenheid, autonomie en competentie. Wanneer aan deze drie behoeften wordt voldaan, zouden mensen meer welbevinden en zingeving ervaren, en dus meer zingeving in hun leven. Martela voegt hier zelf nog welwillendheid aan toe – goede dingen doen voor andere mensen. Altruïsme voortkomend uit egoïsme zou je kunnen zeggen. Hij concludeert dat, wanneer je opzoek bent naar ‘zin’ in je eigen leven, je deze behoeftes als uitgangspunt kunt nemen en hierop je eigen kernwaarden en innerlijke levenskompas kunt baseren.
Moeten we van onszelf eisen om naar onze volledige potentie te leven en te excelleren op vlakken waar onze kwaliteiten liggen? Of moeten we ons leven juist inrichten naar een meer epicuristische levenshouding, waar gemoedsrust en een toestand van onverstoorbaarheid het hoogste doel is? Ik betrap me erop dat deze tweestrijd me soms een beklemmend gevoel geeft. Temeer omdat het leven eindig is en per definitie te kort. De harde waarheid die ook in de serie van Fokke Obbema regelmatig naar voren komt is dat het ook zomaar over kan zijn. Het zou natuurlijk mooi zijn dat je het aan het eind van de rit kan concluderen dat je wél tot volle wasdom bent gekomen en het leven zinvol is geweest. Toch deprimeert deze zoektocht mij allerminst. Ik zou niet kunnen wennen aan een leven zonder doel; het idee dat we leven en het daar mee ophoudt. Immers, in de woorden van Nietzsche: “Hij die een reden tot leven heeft, kan vrijwel alle levensomstandigheden verdragen.”
Regelmatig wordt in dit artikel gerefereerd aan de gesprekken die Fokke Obbema heeft gevoerd met zeer uiteenlopende gesprekspartners. De gesprekken zijn stuk voor stuk zeer lezenswaardig. Zij zijn te lezen op het online platform van de Volkskrant. Oók zijn zij gebundeld in het boek ‘De zin van het leven. Gesprekken over de essentie van ons bestaan.’