De paradox van niet meer roken maar wel drinken

Ik kwam laatst tot een ontdekking. Beter gezegd, ik had al langere tijd vragen waar ik geen antwoord op kon vinden of kon bedenken, maar nu heb ik er denk ik wel beter een antwoord op. Het gaat om vragen rondom het gebruik van alcohol en tabak. Toen ik namelijk een tijd terug uit ging eten en gewoon een ijsthee bestelde en geen alcohol, kreeg ik scheve gezichten van mijn tafelgenoten en kreeg ik de vraag naar mij toegeworpen waarom ik ‘’niet eens gezellig meedeed’’. Ik krijg vrijwel elke keer deze vraag voorgeschoteld wanneer ik met vrienden of familie ben. Dit bracht mij dus op de volgende vraag: hoe komt het dat alcohol zo geassocieerd wordt met gezelligheid, ofwel waarom ben je ongezellig als je geen alcohol drinkt? Maar ook: waarom is alcohol meer sociaal geaccepteerd dan roken, terwijl wij van beide weten dat het slecht is voor de gezondheid? Door ervaringen en kennis uit mijn studie psychologie zal ik hier antwoord proberen te geven op deze vragen.

Ten eerste wil ik beginnen met waarom mensen überhaupt beginnen met het drinken van alcohol. Dit kan verklaard worden vanuit een theorie uit de sociale psychologie over leren. Een cultuur bevat bepaalde normen en waarden en via andere mensen leer jij over deze normen en waarden. Zo leer je dus wat normaal is om te doen door te kijken naar wat andere mensen doen. Deze waarden worden onder andere via de media, ouders en leeftijdsgenoten getoond. Wanneer een kind dus op jonge leeftijd al ziet dat zijn of haar ouders elke avond een glaasje wijn nemen, zal het kind denken dat dat normaal is om te doen en zal zo op eerdere leeftijd beginnen met alcohol drinken dan kinderen die totaal niet in aanraking komen met alcohol door ouders. Wanneer het kind ouder wordt, zullen leeftijdsgenoten ook invloed hebben op de mate waarin alcohol gedronken wordt. Daarnaast speelt de mate waarin iemand graag bij de groep wil horen ook een rol. Dit is ook bij studenten te zien: er heerst een studentencultuur waarbij alcohol een centrale rol speelt. Aan de ene kant is dit zo omdat het dus de norm is die studenten via elkaar oppikken, maar ook omdat je er dus niet helemaal bij hoort wanneer je niet drinkt. Dan ben je dus ongezellig, want je doet niet mee. En het gevoel dat je er niet bij hoort is voor mensen heel zuur, want wij zijn sociale wezens.

Daarnaast spelen er nog andere factoren mee die bepalen hoeveel alcohol je drinkt. Zo drinken mannen gemiddeld meer dan vrouwen en impulsiviteit en sensatiezucht zijn ook goede voorspellers voor hoeveel drankjes je wegtikt.

Ik heb ook geleerd over een interessante theorie die kan verklaren waarom minderjarigen delinquent gedrag vertonen, waarbij vroegtijdig alcohol hier ook onder valt. Dit is de maturity gap, ofwel het gat tussen dat minderjarigen zich biologisch al wel volwassen voelen, maar dat ze nog niet de sociale volwassenheid bereikt hebben, dus dat ze nog niet sociaal erkend worden als volwassenen, doordat ze nog geen 18 jaar oud zijn. Zij worden dus uitgesloten van dingen die volwassenen wel mogen, terwijl zij zich al wel volwassen voelen. Dit gat kenmerkt zich door ongemak en om dit gat kleiner te maken, zullen minderjarigen op zoek gaan naar gedragingen om die sociale volwassenheid te bevestigen, zoals delinquent gedrag, maar denk ook aan roken en alcohol drinken.

Dan kom ik bij de tweede vraag, namelijk waarom alcohol meer sociaal geaccepteerd is dan roken. Vroeger was roken de normaalste zaak van de wereld en veel meer mensen rookten dan nu. Er werden reclames voor tabak gemaakt, maar nu is dat verboden. Rookwaren moeten in supermarkten achter deuren zitten, terwijl alcohol nog vrij verkrijgbaar is in de schappen. Er zijn allerlei campagnes die gaan over dat roken slecht voor je is en er komen steeds meer verboden op roken op bepaalde plekken, zoals op de stations en op terrassen. Echter zien we juist reclames voorbijkomen die alcohol promoten – weliswaar met de boodschap dat je onder de 18 jaar geen druppel mag, maar alsnog wordt het in een positief daglicht gezet. Waarom gebeurt deze paradox, terwijl wij allemaal de negatieve gevolgen weten van het drinken van alcohol? Het is een moeilijke vraag, maar ik heb er misschien een antwoord op.

Ik denk dat het gaat om dat roken niet alleen voor de roker zelf slecht is, maar ook voor alle zogeheten meerokers. Die rook waait zeker buiten alle kanten op en mensen kunnen daar last van hebben, al is het niet van de stank die het met zich meebrengt. Wanneer je alcohol drinkt, ben jij de enige die daar plezier aan heeft, of de enige die daar de negatieve gevolgen van ervaart, maar je stoort verder niemand anders ermee. Ook smaakt alcohol vaak lekker, terwijl rook voor de meeste mensen totaal geen lekkere smaak heeft. Verder is bekend dat roken erg verslavend werkt door de nicotine en andere stoffen die in een sigaret zitten. Nicotine activeert het beloningssysteem in de hersenen en omdat je dat als prettig ervaart, wil je er meer van. Zo ontstaat een verslaving. Het is denk ik meer dat mensen roken omdat ze niet zonder kunnen, in plaats van dat het voor hun plezier is. Bij alcohol is dat anders. Daarvan weten we dat het mensen vrolijker kan maken en wanneer je stress hebt, kan alcohol dit verminderen. Uiteraard kan alcohol ook verslavend werken, maar minder snel dan bij roken. De verslaving ontstaat dan vaak doordat mensen zich al niet goed voelen en omdat ze weten dat alcohol hen iets beter kan laten voelen gaan ze drinken, maar zo komen ze wel in een vicieuze cirkel terecht. Bovendien laat alcohol veel sneller aan het lichaam weten dat het negatieve gevolgen met zich meebrengt dan roken, zoals wanneer je de volgende ochtend last kan hebben van een kater wanneer je de avond ervoor veel hebt gedronken. Bij roken zijn de negatieve effecten juist vaak op langere termijn te merken, zoals kortademigheid of, veel desastreuzer, longkanker. Doordat alcohol dus sneller laat weten dat het je lichaam bij grote hoeveelheden slecht laat voelen, kan dat ervoor zorgen dat het minder snel verslavend werkt dan roken.

Over het algemeen bepalen de normen en waarden van een cultuur dus wat normaal is om te doen en zo is het normaal geworden dat roken niet meer sociaal geaccepteerd wordt, maar alcohol drinken wel. Door de tijd heen veranderen dus de normen en waarden van een samenleving. Het blijft mij nog steeds een raadsel waarom er niet meer aandacht besteed wordt aan de negatieve gevolgen van (veel) alcohol drinken, maar dat er juist veel wordt gefocust op het verminderen van het aantal rokers in Nederland. Als we het als land écht goed willen doen, zouden we naar mijn mening op beide moeten focussen.