EAT THE RICH Satire
En hoe het systeem de werkende klasse in een houdgreep heeft
Het is je misschien opgevallen dat er sinds de release van Bo Jung-Ho’s film Parasite in 2019 er veel andere films zijn uitgekomen met dezelfde satirische afschildering van de allerrijksten. Deze films fungeren vaak tegelijkertijd als een viering van de werkende klasse. Sommige journalisten en filmcritici in de V.S. en V.K. noemen deze golf van anti-kapitalistische populaire cultuur eat-the-rich satire, geïnspireerd door de leus van Jean-Jacques Rousseau. De films en tv series die aan deze golf worden toebedeeld zijn allemaal verschillend in genre en vorm, denk bijvoorbeeld aan de horror comedy The Menu (2022), het satirische Triangle of Sadness (2022), en de HBO drama series The White Lotus (2021-2022) en Succession (2018-2023). Ondanks de stilistische verschillen tussen deze films en tv series hebben ze dezelfde boodschap: rijke mensen zijn slecht en niet zo slim als ze zich voordoen. Sterker nog, de ware helden in onze samenleving vind je in de werkende klasse.
Om deze golf aan cultuurkritiek te snappen, is het belangrijk om te kijken naar de wijdere socio-economische context waarin deze titels zijn ontstaan. Het is opmerkelijk dat de meeste eat-the-rich satire uit de V.S. komt, het land dat bekendstaat als het kapitalistische paradijs en om hun heftige anti-communistische heksenjachten in de jaren twintig en vijftig van de twintigste eeuw. Socialistisch gedachtegoed was mede om deze redenen totaal niet mainstream in de V.S. en heeft jarenlang ook geen sterke verankering gehad in de nationale politiek. Echter werden na de financiële crisis van 2007-2008 de nadelen van het kapitalisme steeds meer zichtbaar en ontstonden er grote tegenbewegingen zoals Occupy Wall Street. Deze bewegingen reageerden niet alleen op de financiële crisis veroorzaakt door de grote macht van de bankensector, maar ook op de neoliberalisering van de economie die de economische ongelijkheid heeft vergroot en op het teleurstellende beleid van president Barack Obama, die van linkse beloftes tijdens zijn verkiezingscampagne weinig heeft waargemaakt. Na Occupy Wall Street nam het lidmaatschap van de vakbonden ook steeds meer toe, en in 2016 kreeg de socialistische beweging in de V.S. echt voeten met de presidentiële campagnes van senator Bernie Sanders in 2016 en 2020. De COVID-19 crisis die volgde na Sanders’ laatste campagne zette de grote klassenverschillen in de V.S. nog eens extra op scherp, waar de allerarmsten het hardst zijn geraakt met ziekte, sterfte, en werkloosheid. Door al deze verschillende momenten in de recente geschiedenis, zijn anti-kapitalistische sentimenten steeds meer genormaliseerd in de V.S.
Deze socio-economische context maakt ruimte voor Hollywood en onafhankelijke filmmakers om in te spelen op een sentiment wat leeft binnen een grote groep inwoners van de Westerse wereld. De recente golf van eat-the-rich satire is opgenomen tijdens de COVID-19 crisis en speelt direct in op het gevoel van onrecht in de samenleving dat is versterkt als resultaat van de pandemie. Sommige films maken hier ook directe referenties naar. Bijvoorbeeld, er wordt in The Menu genoemd dat de chef dankbaar moet zijn voor de tech billionair die eigenaar is van zijn restaurant omdat hij hem open hield ondanks COVID. Nu valt er een vlakke analyse te maken van eat-the-rich satire en hoe anti-kapitalistisch het wel of niet is en in hoeverre het echt wat zegt over overconsumptie en slechte omstandigheden van de werkende klasse. Veel journalisten en filmcritici hebben dit echter al gedaan, en het is in mijn ogen niet het meest interessante aan eat-the-rich satire. Wat een meer opvallende overeenkomst is tussen alle films en series in dit genre, is dat ze allemaal plaatsvinden in een service sector setting. Let op: dit is wat anders dan de Nederlandse dienstensector. Service sector, in de Amerikaanse context, refereert meer naar service in de vorm van bediening en zorg. Denk bijvoorbeeld aan werk in de horeca, toerisme, zorg en onderwijs.
Deze sector is interessant om een aantal verschillende redenen. Ten eerste omdat die ontstaan is vanuit de kapitalisering van het werk dat vrouwen van oorsprong deden achter gesloten deuren. Denk bijvoorbeeld aan hoe koken, schoonmaken, voor de kinderen zorgen, hun man beminnen, en eten uitserveren nu allemaal services zijn die men kan kopen in de vorm van restaurants, wassarettes, sekswerk en kinderopvang. Een tweede reden die deze sector interessant maakt, is de rol van emotional labor in deze vorm van werk. Emotional labor is een term van Arlie Russell Hochschild die het werk beschrijft dat medewerkers in de service industrie moeten doen op emotioneel niveau. Dus los van het fysieke beschrijft Hochschild het uitputtende van constant een lach op je gezicht hebben en aardig moeten zijn tegen klanten die jou als stront behandelen. In haar onderzoek naar stewardesses, kwam Hochschild erachter dat mensen die in de service industrie werken vervreemd kunnen raken van hun eigen emoties door het dagelijks onderdrukken ervan.
Deze beide aspecten komen terug in eat-the-rich satire. De medewerkers in het restaurant in The Menu, op het cruiseschip in Triangle of Sadness en in het luxe resort in The White Lotus zijn constant in gevecht met hun eigen emoties. De rijke gasten die ze moeten bedienen zijn ontzettend verwend en behandelen hen als makkelijk vervangbare pionnen, terwijl de medewerkers ondertussen verplicht zijn naar ze te lachen en hun raarste verzoeken waar te maken. In Triangle of Sadness, bijvoorbeeld, eist een van de gasten dat alle medewerkers tegelijkertijd moeten gaan zwemmen. Dit leidt tot chaos en vertraging van alle werkzaamheden op het cruiseschip, en een hilarisch beeld van chagrijnige medewerkers die in de rij staan van de glijbaan terwijl de rijke Russin ze toejuicht. Op deze manier speelt eat-the-rich satire op een satirische manier met de exploitatie die medewerkers in de service sector dagelijks moeten doorstaan.
In eerste instantie lijken de films en tv series in eat-the-rich satire dus in te spelen op het huidige gevoel in de samenleving dat extreme rijkdom moreel verwerpelijk is, evenals het aanbidden van billionaires als Elon Musk en Jeff Bezos die bijdragen aan de groeiende ongelijkheid in de samenleving. In films als The Menu en Glass Onion zitten ook personages die duidelijk een satirische personificatie van deze figuren moeten voorstellen. Een wat diepere analyse van deze en andere films laat echter zien dat de boodschap verder gaat dan dit: de films en tv series informeren de kijker over de complexe werkomstandigheden waarin de medewerkers in de service industrie zich moeten verkeren, die naast fysiek ook mentaal uitputtend zijn. Bovendien werken de karakters in eat-the-rich satire ook nog eens direct met de rijken die vliegen in private jets terwijl zij moeite hebben met de huur betalen. Vooral in de tijd na de pandemie –waar in de V.S. medewerkers in de service sector het hardst financieel geraakt zijn–is eat-the-rich satire een prachtig eerbetoon aan de helden van de service sector, die altijd klaarstaan met een glimlach.