Ode aan Dr. Strangelove

De Nait heeft in het verleden veel muziek en filmrecensies gedrukt. Wat ik hier schrijf over de film Dr. Strangelove or How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb uit 1964 lijkt daar een beetje op – ik pretendeer echter niet deze legendarische film te kunnen recenseren. Een ode is meer gepast. Dr. Strangelove is een briljante film. Waarom? Omdat hij op ongekende manier de gestoordheid van de Koude Oorlog met de constante dreiging van escalatie met kernwapens laat zien. Die dreiging is helaas recent weer actueler dan ooit, hoewel deze puur door het bestaan van kernwapens nooit uit onze wereld is weggeweest. Ik zal een aantal aspecten van deze film bespreken in de hoop dat jullie deze film allemaal zullen bekijken.

Hoe maak je de stupiditeit van wederzijdse zelfvernietiging duidelijk? Door dit uit te werken in beelden zodat een ieder kan zien hoe verschrikkelijk dom het is. Gezien de recente conflicten waarbij kernmachten betrokken zijn en mogelijke toekomstige conflicten is dit weer een belangrijke boodschap. De film is nu actueler dan in het jaar 2000, zeker een prestatie voor een film uit 1964. Ik hoop dat elites overal ter wereld deze film bekijken. Het idee van de wederzijdse zelfvernietiging wordt in het Engels mutual assured destruction (M.A.D.) genoemd. Gestoord dus. Juist dat legt Kubrick bloot in deze film. Hoe gek de mens kan zijn en hoe gestoord M.A.D. is en hoe in het menselijke de ontsporing kan zitten.

Hoe leg je de debiliteit van een Koude Oorlog bloot? Veel mensen kunnen dat waarschijnlijk niet – ik zou het ook niet kunnen. Gelukkig kan de grote Stanley Kubrick dat wel. Hij maakt het conflict op uitzonderlijk komische wijze concreet voor de kijker, waardoor deze alleen kan concluderen dat dit conflict compleet debiel is. Tweestrijd en partijgeest zijn dikwijls onzin. De Koude Oorlog is hier een subliem voorbeeld van. In Dr. Strangelove breekt een handgemeen uit tussen de Sovjet-ambassadeur Alexei de Sadeski en de Amerikaanse generaal Buck Turgidson omdat de ambassadeur met een verborgen camera foto’s neemt van de Amerikaanse zogeheten war room. Daar vindt ondertussen een crisisoverleg plaats over het naderende einde van de mensheid. De Amerikaanse president stopt deze vechtpartij met de woorden: ‘Gentlemen, you can’t fight in here, this is the war room.’ Daarvoor zit een scène die de dommigheid van de tweestrijd en partijgeest nog beter blootlegt: de Sovjet-ambassadeur komt binnen en wil de lekkerste spijzen eten en Cubaanse sigaren roken; als “bonus” wordt even het Sovjetsysteem geridiculiseerd waar de partijbonzen leven als koningen en de mensen in armoede. Een Amerikaanse marineofficier biedt hem een Jamaicaanse sigaar aan en de officier merkt op dat deze ook goed zijn. Waarna De Sadeski zegt: ‘Thank you. No! I do not support the work of imperialist stooges.’ De Amerikaanse officier zegt dan: ‘Oh, only commie stooges, ey.’

Helaas kent de film één nadeel; hij is in zwart-wit. Dit nadeel is echter minimaal; je mist de kleur in de film na de eerste 20 minuten niet meer. Hoewel er in de jaren zestig ook kleurenfilms waren (bijvoorbeeld Spartacus uit 1960, ook geregisseerd door Kubrick), is Dr. Strangelove in het zwart-wit gefilmd. Daar worden op hoofdlijnen twee redenen voor genoemd. Ten eerste, de kosten. Een kleurenfilm maken was destijds duurder. Ten tweede waren journaals in het zwart-wit; eigenlijk (bijna) alles dat met de actualiteit te maken had, werd in het zwart-wit gefilmd. De film zou in het zwart-wit realistischer overkomen, meer zoals de actualiteit, waardoor de kijker meer in de wereld van de film wordt meegenomen. Heden ten dage zou kleur natuurlijk geholpen hebben om ons onder te dompelen in de wereld van de film. Is dat wel zo? Oppenheimer is gedeeltelijk in zwart-wit en een groot succes. Kleur is dus niet nodig. Dr. Strangelove staat als een huis. Of beter nog: als een silo van gewapend beton met nucleaire raketten.

Het verhaal wordt niet verteld om te spotten met de machtigen der aarde, ook niet om het spotten zelf, zelfs niet om het lachen zelf. Nee, Dr. Strangelove is een anti-oorlogsfilm. Kunst met een boodschap; deze anti-oorlogsboodschap is nu weer actueel. Dat Kubrick een groot verhalenverteller is blijkt ook uit de briljante wijze waarop het verhaal verteld wordt. De film bestaat uit drie verschillende verhaallijnen, die op zo’n manier met elkaar verweven zijn dat er een helder verhaal ontstaat. Bijzonder knap, des te meer omdat het in de door Kubrick gecreëerde wereld totale chaos en waanzin is. Zo was mijn eerste indruk van de film dat de personages absurd lijken. Nu zie ik echter veel meer de menselijke kanten van de personages, waarmee ze, hoewel bedoeld als parodie, toch geloofwaardig op het doek worden voorgesteld.

Je zou haast vergeten dat er nog een cast is! Ach vrienden, zo verschrikkelijk veel talent, het is onvoorstelbaar. Ik zal enkele voorbeelden benoemen van getalenteerde acteurs in deze film. De rol van Lothar Zogg wordt gespeeld door James Earl Jones, die de stem van Darth Vader deed in de Star Wars films. De formidabele acteur Peter Sellers speelt drie rollen. De eerste keer dat ik de film keek had ik dat niet door. Hij zou eigenlijk zelfs vier rollen spelen maar verstuikte zijn enkel, waardoor een andere acteur de rol van majoor Kong vertolkte (overigens ook een fantastische performance van Slim Pickens). Ik zal mijn bespreking van de acteurs hier staken, anders wordt het een lange lijst aan varianten van “briljante acteur,” “geniale performance” en “fantastisch gespeeld door (…).”

De film is nog veel beter dan ik hem in deze ode doe voorkomen. Ik kan simpelweg hier niet alle lagen en symboliek bespreken; bij een recensie mag je niet het einde van een film verklappen – voor deze ode geldt hetzelfde. Allen, gaat deze film gewoon zien! De kosten kunnen geen bezwaar zijn want de film staat op de vrij toegankelijke website van het Internet Archive (archive.org). In de complothoek wordt beweerd dat de Kubrick de maanlanding voor de Amerikaanse overheid heeft geënsceneerd. Als iemand dat zou kunnen, is hij het! En vergeet niet: ‘Our precious bodily fluids!’