#Mexit

Het vertrouwen en optimisme van EU-burgers in de toekomst van de Europese Unie is, as we speak, op het hoogste niveau sinds 2014. Dit blijkt uit de laatste Eurobarometer-enquête van de Europese Commissie. De steun voor de euro is nog nooit zo hoog geweest en het vertrouwen in de Europese Unie blijft groter dan het vertrouwen in de nationale regeringen of parlementen. Enerzijds een fijne constatering voor een dergelijk samenwerkingsverband, anderzijds wellicht een zorgelijke conclusie, gezien het feit dat wederzijds vertrouwen en wederzijdse erkenning tussen de EU-lidstaten een belangrijk fundament is voor de effectiviteit van de Europese Unie, 

Wanneer men zich concentreert op specifieke EU-lidstaten, is de conclusie – dat het algemene vertrouwen in de Europese Unie groter is dan het vertrouwen in de nationale regeringen en parlementen – in ieder geval allerminst verrassend. Daar waar de Europese Unie namelijk al heel wat zorgenkindjes heeft of heeft gehad, zoals bijvoorbeeld Polen, Hongarije en Griekenland, lijkt nu Malta het grootste ‘hoofdpijndossier’ te zijn voor de Europese Unie. 

Als in een maffiafilm werd ze middels een zware autobom om het leven gebracht

De onthullingen die recent in deze Zuid-Europese dwergstaat zijn gedaan lijken regelrecht uit een ware thriller te komen en voldoen niet bepaald aan de Unierechtelijke standaard. De onderzoeksjournaliste die de bal aan het rollen bracht, heette Daphne Caruana Galizia. Op haar blog bracht ze de ene na de andere Maltese corruptie-affaire aan het licht. In oktober 2017 moest ze deze journalistieke topprestatie met de dood bekopen. Als in een maffiafilm werd ze middels een zware autobom om het leven gebracht. 

Ruim twee jaar later blijken meerdere machtige mannen betrokken te zijn geweest bij het opdracht geven tot de moord, dan wel het toedekken ervan: een van de rijkste zakenlui van het eiland, Yorgen Fenech, de kabinetschef, Keith Schembri, diverse ministers en zelfs premier Joseph Muscat. De twee eerstgenoemde mannen zouden de moord beraamd hebben, nadat Curuana hun gezamenlijke witwaspraktijken had onthuld. De rol van de premier blijft vooralsnog onduidelijk. Wist hij op voorhand van het moordcomplot? Of heeft hij ‘slechts’ achteraf geholpen hun rol toe te dekken? 

Hoe het ook zij, duidelijk is dat het openbaar bestuur van EU-lidstaat Malta tot op het hoogste niveau is gecorrumpeerd. Zo onthulde een club journalisten die het werk van Curuana voortzette kort geleden nog dat kabinetschef Schembri eigenaar is van 17Black. Een bedrijf dat opdook in de Panama Papers en waarschijnlijk werd gebruikt om geld uit Azerbeidzjan naar Malta te sluizen om steekpenningen te betalen rond het contract voor een elektriciteitscentrale, die Fenech nota bene in bezit heeft. 

Onder serieuze druk kondigde premier Muscat, inmiddels uitgeroepen tot meest corrupte persoon van 2019, begin december in een televisietoespraak zijn aftreden aan. Critici hadden het vermoeden dat Muscat echter nog allerlei snode plannen in petto had om de verkiezing van zijn opvolger te beïnvloeden. Deze opvolger zou hem immers uit de wind moeten houden. Inmiddels is het tot een daadwerkelijk aftreden gekomen en is Robert Abela verkozen tot nieuw leider van de regerende partij. Of Muscat nu de dans ontspringt en of de nieuwe premier een oplossing heeft voor de achtergelaten politieke crisis, moet nog worden afgewacht.

Niet verwonderlijk is dan ook dat het foute geld in Malta tegen de plinten klotst.

Het gecorrumpeerde openbare bestuur van Malta is echter lang niet het enige schandaal op Malta. De corruptie gaat natuurlijk gepaard met geld – fout geld. Niet verwonderlijk is dan ook dat het foute geld in Malta tegen de plinten klotst. Met banken die opereren als witwasautomaten, soepele regelgeving voor internetcasino’s en een laag btw-tarief voor luxejachten komt de laatste jaren van over de hele wereld fout geld Malta binnenstromen. Belangrijke schakel hierin is de (legale) verkoop van EU-paspoorten á 9 ton per stuk. Malta opent met deze handel namelijk de poorten van de Europese Unie voor niet-westerse rijkelui én criminelen. Saillaint detail is overigens dat een hoogleraar van onze eigen Rijksuniversiteit Groningen, als adviseur, een klein vingertje in de pap heeft bij dit omstreden handeltje. Dit bleek uit een door Nieuwsuur gepubliceerd onderzoek. Naar aanleiding van deze publicatie startte ook de Rijksuniversiteit Groningen zelf een uitgebreid onderzoek naar haar ‘paspoortprofessor’. Dit onderzoek loopt nog. 

Nadat al eerder alarmerende rapporten over Malta zijn verschenen, is in Europa inmiddels de vraag gaan groeien of de kleinste EU-lidstaat de interne crisis wel zelf kan oplossen. De Europese Commissie heeft in ieder geval besloten toch meer druk te gaan zetten op de lidstaat. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen sloot begin dit jaar niet uit een Artikel 7-procedure te beginnen tegen Malta. Middels een dergelijke procedure kunnen lidstaten die de regels van de rechtsstaat systematisch en aanhoudend schenden, het stemrecht dat zij in de Raad van de Europese Unie hebben, kwijtraken. 

Ik betwijfel echter of een dergelijke procedure de bestuurlijke wanorde in Malta doet verdwijnen. De kern van het probleem lijkt namelijk te zijn dat de premier binnen het huidige Maltese staatsbestel een almachtige rol heeft. Hij benoemt politiechefs, openbaar aanklagers, allerlei toezichthouders en rechters. Hoewel een dergelijke praktijk indruist tegen de Europeesrechtelijke waarden, beschikt diezelfde Europese Unie niet over échte dwangmiddelen om lidstaten te dwingen haar interne organisatie conform die waarden in te richten. Vanuit de Europese Unie kan slechts druk worden uitgeoefend, dat is iets anders als dwang. Een meer op de trias politica gebaseerd regeringssysteem zou Malta in ieder geval deugd doen. Wellicht dat de nieuwbakken premier in zoverre orde op zaken kan stellen.

Misha Mans