Snoeien om te groeien!
Grondig saneren gaat vooraf aan een succesvolle doorstart van een bedrijf. Een universiteit is geen bedrijf, toch zijn er gelijkenissen. De financiën moeten bij beide op orde zijn. De ondersteunende processen moeten de primaire processen bevorderen. De primaire processen moeten centraal staan. Bij een universiteit is dat onderzoek en onderwijs.
De RuG als geheel gaat nog wel een paar jaar mee, wat financiën betreft. Sommige faculteiten misschien niet, maar dat is voor geen enkeling nieuws. Grondig saneren over de brede linie van een faculteit heeft geen zin en wil ik ten strengste ontraden. Om de simpele reden dat dan de uiterst nuttige primaire processen worden geschaad. Voor veel docenten geldt zelfs dat hun betaalde uren niet in verhouding staan tot de gemaakte uren en zeker de beginnende academici kunnen wat salaris betreft niet op een vetpot rekenen.
De Faculteit Economie en Bedrijfskunde (FEB) wil korten (althans zo gaan de geruchten). Waarop? Onderzoek en onderwijs. Dat kan je vergelijken met een directeur van een chemische fabriek, die hoopt volgend jaar een recordomzet te boeken door al het technisch personeel sofort te ontslaan en de afdeling HR en Sales te behouden. Je hebt immers geen product nodig om het aan iemand te verkopen, echter als de klant of de student erachter komt dat het product er niet is, of erg ondermaats is, dan heb je een probleem. Zie je het al voor je: HR managers die in een chemische fabriek de operators moeten vervangen? Van die ontmannelijkte mannen, die het wel even beter weten en alle specialisten op managementcursus willen sturen en zich tegen alles aan bemoeien. Je zou denken: als we daar tijd voor hebben kunnen we er met veel minder ook wel af.
De ambtenaren die de macht hebben gegrepen bij de FEB zouden eens de volgende aflevering van de Britse serie ‘Yes Minister’ moeten kijken: The Compassionate Society (1981). Ronduit de beste komische en educatieve serie ooit. Deze serie belicht de ambtelijke en politieke verhouding op een sublieme manier. Ik weet dat deze mening in de hoogste echelons van de RuG gedeeld wordt. Gelukkig maar; onze bestuurders en topambtenaren hebben smaak.
Deze aflevering gaat over een ziekenhuis, waar zeer veel vruchtbaar ambtelijk d.w.z. ondersteunend werk verricht wordt. Er zijn koks, schoonmakers, managers, velerlei soorten klerken, etc. Helaas is er geen enkele arts of verpleegkundige. Dat hindert niet. De zogenaamde ondersteuners denken er niet over om artsen aan te nemen, want dat kan niet van het huidige budget. De minister (for administrative affairs) weet niet wat die hoort en stelt voor te korten op ondersteuners om zo ruimte te scheppen voor artsen en verpleegkundigen. De managers en vakbonden willen dit coûte que coûte voorkomen en dreigen on-ironisch met een staking. Dit vindt de minister natuurlijk prima, maar dit geeft wel aan hoe ver de ambtenaren heen zijn. En hoe gigantisch de zelfoverschatting is.
Aan de RuG geldt helaas hetzelfde. De primaire processen zijn uit het oog verloren en de ‘ondersteuners’ graaien allemaal projectgelden bij elkaar. Er is een project bij de RuG, dat reeds meerdere tonnen heeft gekost en dat al meerdere jaren loopt. Dit project heeft tot doel het onderwijs te verbeteren (ik wil hier geen namen noemen). Maar is nog geen enkel college gegeven. Wel zijn zeer veel kantjes vol getypt door deze bureaucraten, dat is natuurlijk vruchtbaar werk. Dit is waar we een universiteit voor zijn: rapporten schrijven en werkverschaffing voor ambtenaren, die ergens anders geen werk kunnen vinden. Ik bedoel: de absolute wereldtop zijn, althans dat vinden ze zelf, en bewijst hun aanstelling aan de RuG dat niet? Een Sovjetapparatsjik zou zelfs kritiek hebben op de hoeveelheid vruchtbaar ambtelijk werk aan de RuG. En dit alles in het Moskou van het Noorden…
De RuG heeft een veelvoud van dit soort gevallen. Het is niet dat al deze projecten nul merites hebben, sommige hebben een goed doel. Sommige dingen zijn leuk voor het imago van de universiteit zoals het Green Office. Ja, dat bestaat echt. Ze doen erg nuttige dingen, zoals het organiseren van de workshops vegan koken en bepaalde studieverenigingen geld geven voor groene initiatieven (waar dat geld in de praktijk aan wordt uitgeven is het onderzoeken waard want daar gaan de gekste geruchten over, van koffiemokken aanschaffen, tot in Tesla’s rijden en vliegreizen). Echt bijzonder knap strategisch denkwerk van de RuG: waar zullen we in investeren, onderzoek naar bijvoorbeeld kanker, onderwijs voor onze studenten of een project van ambtenaren. Het is duidelijk dat de projecten van ambtenaren pas geld kunnen krijgen als onderzoek en onderwijs voldoende geld hebben. Dit is niet het geval. Dus de saneerschaar moet in de ambtenarij. De beuk erin.
Nuance is hier wel belangrijk: niet alle ambtenaren zijn door de RuG aangesteld omdat we zo graag meer papierwerk wilden. Velen zijn noodzakelijk door het papierwerk waar het ministerie blij van wordt. Wat zouden we in Nederland harder nodig hebben; kleinere klassen, gekwalificeerde docenten of meer ambtenaren bij het Ministerie van Onderwijs. Je kan elke euro maar een keer uitgeven. Ook hier is mijn aanbeveling: grondig saneren.
Ik hoor de boze ambtenaren van de RuG al brullen: ‘Wij zijn geen ambtenaren!’. Dit klopt: jullie zijn geen ambtenaren meer. De ambtenaren van de RuG zijn dankzij een wetswijziging sinds dit jaar geen ambtenaar (en hebben dus geen aanstelling meer), ze hebben een arbeidsovereenkomst, gelijk aan een gewone loonslaaf. Wat er voor de RuG hier gewonnen wordt? We kunnen nu makkelijker overbodige ‘ambtenaren’ ontslaan? Nee, dat blijft erg moeilijk. Werknemers kunnen nu heel veel meer maken? Nee, dat valt reuze mee. Je moet wel een handtekening onder een stuk papier zetten. Twee handtekeningen onder een arbeidscontract in plaats van één (onder een aanstelling stond slechts één handtekening). Natuurlijk moesten deze nieuwe contracten ook uitgedraaid en ondertekend worden (ik hoop dat ze het uiteindelijk digitaal gedaan hebben, maar zo is het ooit echt aan het Radenoverleg uitgelegd). We gaan immer voorwaarts! Dankzij de ambtenaren en politici in Den Haag: vele kostbare uren verspild met het in orde maken van papierwerk dat al in orde was. Lang leve onze onfeilbare elites! Ze zijn een toonbeeld van competentie. Hoe meer bureaucratie hoe beter, lijkt het devies in Den Haag.
De ‘ambtenaren’ van de RuG zijn op te delen in: nuttig en noodzakelijk voor de RuG (laten we dit categorie A noemen), denk aan zij die het roosteren en het (mede-)mogelijk maken van de vakinschrijving voor hun rekening nemen. Deze groep OBP’ers (OBP staat voor Ondersteunend en Beheerspersoneel) is in tweeën te delen. Ten eerste zij die efficiënt werken, zij verdienen lof. Dit is categorie A1. Ten tweede, zij die niet efficiënt werken (maar misschien wel heel hard werken):(A2. Ik zal dit illustreren met een voorbeeld. Er is een noodzakelijke administratieve taak in programma, dat alle RuG studenten kennen. Deze kan efficiënt (met een paar klikken worden gedaan) of inefficiënt, en dan moeten de handelingen allemaal handmatig gedaan worden. Sommige faculteiten hebben hier maanden werk aan en dat ieder jaar weer. Het bestaan van A2 toont aan dat zelfs zij die nuttig en noodzakelijk werk doen kunnen besparen door efficiënter te werken.
Dan hebben we ambtenaren die dingen doen die noodzakelijk zijn, maar niet wezenlijk nuttig (categorie B). Dat betekent dat ze slechts nuttig zijn omdat de bureaucratie uit Den Haag of vanuit de EU ze noodzakelijk maakt en als we ze niet zouden hebben, er problemen ontstaan met de ambtenaren ‘boven’ de RuG. Ze zijn niet nuttig in de zin dat ze iets wezenlijks bijdragen aan de primaire processen (onderzoek en onderwijs). Ze zijn wel noodzakelijk om het voortbestaan van de RuG veilig te stellen. Dit probleem kan niet worden opgelost door de RuG. Het is hopen dat onze elites dit probleem oplossen. Ik zelf hoop wel eens op de dag dat ik wakker word en geschiedfilosofen het land besturen. Volgens mij zijn beide tevergeefs.
Dan is er categorie C: nuttig maar niet noodzakelijk en categorie D: niet nuttig en niet noodzakelijk. Waar plaats je de Green Office: C of D? De primaire processen, onderwijs en onderzoek, kunnen prima zonder cursussen vegan koken. Noodzakelijk is de Green Office niet. Is het nuttig? Er zijn mensen binnen de RuG die alles met een groen randje nuttig vinden. Gelukkig zien de meesten, helaas niet allen, in dat de RuG eerst onderzoek en onderwijs moet verbeteren voordat we geld gaan uitgeven aan dit soort groene initiatieven of in casu de Green Office linkse ‘deugfeestjes’. De RuG heeft een veelvoud aan projecten, afdelingen etc. die vallen onder C of D. Het is evident dat categorie D niet mag bestaan. C en D moeten heden integraal gesaneerd worden, in de zin van totaal wegbezuinigen. Dit komt omdat C leuk is om te hebben.
Da’s mooi, maar eerst onderzoek en onderwijs op orde! Dat houdt in dat docenten tijd hebben voor studenten en voor die tijd betaald krijgen. Studenten moeten inhoudelijke feedback krijgen op hun werk en een redelijke optie hebben om die feedback te verwerken. De werkgroepen dienen niet te groot te zijn. In de praktijk is dit natuurlijk soms goed op orde. Het zou natuurlijk altijd goed moeten gaan. Dat onderzoeksuren voor docenten ook vergoed worden, helaas geldt voor veel docenten dat onderzoek in eigen tijd gebeurt. Ook hier is nuance nodig. Het is natuurlijk goed dat docenten in hun eigen tijd onderzoek willen en kunnen doen. Het is niet goed om van docenten een flinke onderzoeksinspanning (en publicaties) te verwachten maar daar geen uren voor te willen betalen, die in verhouding staan tot de verwachting. Gezien de huidige staat van de RuG gaat het nog vele jaren duren voordat we bestedingen die onder C vallen kunnen rechtvaardigen.
Met de bezuinigingen van de commissie-Van Rijn worden de reeds schaarse geldmiddelen nog schaarser voor de RuG, daarom is het zaak dat we zo snel mogelijk stoppen met C en D. Als er dan bezuinigd moet worden, dan kunnen we het onderzoek en onderwijs sparen. Als de EU en Den Haag stoppen met bureaucratie, die de ambtenaren van B hun bestaansrecht geeft, is dat weer een kostenpost en een papierberg minder (alle kleine beetjes helpen voor het klimaat). Voor categorie A geldt natuurlijk dat we willen dat iedereen A1 wordt: efficiënt.
Mijn ervaring in het universitaire apparaat heeft mij geleerd dat het voor veel mensen moeilijk is om onderscheid te maken tussen de categorieën. Dat is natuurlijk treurig. Dat neemt niet weg dat we één ding sowieso kunnen doen, en dat is efficiënter werken. Dan kunnen de ambtenaren van D meer nutteloze dingen in minder tijd doen, hopelijk, gaan ze in die tijd in de leer bij mensen die we hebben ingedeeld als A1. Je hele leven leren noemen we dat.
De lezer zou nu dat de conclusie kunnen komen dat de RuG een gruwelijke bureaucratische moloch is (waar een ieder tijd aan offert) en dat wij een uitzondering zijn in de verder efficiënt georganiseerde neoliberale wereld. Dit is nepnieuws. Het gerenommeerde Britse onderzoeksbureau YouGov heeft in 2015 onderzocht met een steekproef van 849 mensen: hoe de werkende Brit dacht over de nuttigheid van zijn werk. Een vraag was: ‘Do you think that your job is or is not making a meaningful contribution to the world?’ 37 procent stelde dat zijn of haar werk geen betekenisvolle bijdrage leverde. Een schokkende 13 procent claimde het niet te weten. Kun je je voorstellen dat je niet weet wat de impact van je werk is of dat je te beschaamt bent toegeven dat je een zogenaamde bullshit job hebt? Slechts 50 procent dat dat zijn of haar werk betekenisvol was. Het mooie van dit onderzoek is dat mensen hun eigen werk beoordelen. Hier dus geen: de beste stuurlui staan aan wal. Helaas is bij dit onderzoek geen uitsplitsing gemaakt tussen ambtenaren en mensen in de private sector. Het goede nieuws is dat bij RuG waarschijnlijk geen 37 procent van het RuG personeel een bullshit job heeft. Jongens, we doen het misschien efficiënter dan de Britten! Helaas een kleine overwinning (de Britten hebben “ons’’ in de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog (1780-1784) definitief ingepakt). Toch is dit een zowel troostrijke als verontrustende gedachte. Troostrijk, want niet alleen de RuG heeft dit soort problemen. Verontrustend, wat zegt dit over te samenleving?
Een van de beroemdste economen, John Maynard Keynes, stelde dat we rond 2000 op een 15 urige werkweek zouden zitten, mede mogelijk gemaakt door technologische innovatie. Als je de jaren 1930 vergelijkt met nu, is er op technisch vlak enorme progressie geboekt, en we zijn ook minder gaan werken. Vanaf 1961 zijn we naar de 40 urige werkweek gegaan. Echter daarna is de werkweek niet veel meer verkort: een werkweek is in Nederland meestal tussen de 36-40 uur een werkweek. Dit is opmerkelijk omdat veel technische innovatie pas in de jaren erna op de werkvloer haar intrede maakte, zoals de computer! Een ding is duidelijk: dit is niet alleen een probleem waar de RuG mee zit.
Ik wil graag benadrukken dat er veel ambtenaren aan de RuG zijn wiens werk noodzakelijk is (zoals het faciliteren van de vakinschrijving). Deze mensen verdienen ook ons respect en dankbaarheid, immers we zijn ondanks alle manco’s van de RuG wel geluksvogels dat we aan de RuG mogen studeren. De RuG bestaat uit studenten en docenten, portiers en nachtwachten, efficiënte ambtenaren en goedbedoelende bureaucraten. Dit doet niks af aan de boodschap van dit betoog. Zoals Rutte zei: snoeien om te groeien. Eerst al het overbodige wegsnoeien, dan is er ruimte voor aanzienlijke verbeteringen in het onderwijs, dan komen de studenten vanzelf. Vergeet niet: saneren kun je leren!